Hier kun je al je vragen, problemen en stellingen kwijt met betrekking tot het zelf samenstellen voeding.

Moderator: Lizzy

Door Lizzy
#212198
Dit artikel wordt op verzoek van Paul Barte op Barfplaats geplaatst (ter lering, vermaak en discussie). Paul heeft toestemming van de auteur gekregen, mits aan de volgende punten zou worden voldaan:

Bij het artikel wordt aangegeven dat de toestemming van de auteur niet betekent dat hij de opvattingen over barf en gebruik van droogvoer zoals vaak weergegeven op Barfplaats zonder meer deelt. Bij deze (note Lizzy: andersom is ook het geval: het plaatsen van dit artikel betekent niet automatisch dat wij het eens zijn met de inhoud van dit en volgend artikel).

Er wordt aangegeven dat het artikel deel uitmaakt van een serie over hondenvoeding in het tijdschrift Dogma van uitgeverij Libre. Bij deze.

In de artikelplanning van de auteur voor volgend jaar is ook een artikel over barf en vers vlees opgenomen. De auteur wil dat tzt dan ook op de site zien.

Artikel, deel 1:

Roodkapje en niet te vergeten haar grootmoeder even daarvoor maakten kennis met de wolf als gulzige carnivoor. De wolf taalt niet naar de koek en de wijn in het mandje van Roodkapje maar verslindt beiden met huid en haar. In verge lijking hiermee is de hedendaagse voeding van onze huishond, de directe afstammeling van de wolf (Canis lupus), een behoorlijk suffe aangelegenheid. Granen en peulvruchten zijn een belangrijk bestanddeel van veel droogvoeders en op sommige verpakkingen domineren afbeeldingen die niet zouden misstaan in een kleurenbrochure van de groenteman. Natuurlijk is dat geen probleem, verreweg de meeste honden doen het er prima op.

Toch is het wel nuttig om eens beter naar de voeding van de wolf in het wild te kijken. Je kunt er namelijk vanuit gaan dat de gemiddelde voedselsamenstelling onder natuurlijke omstandigheden zeer goed aansluit op de behoefte. Wolven die ergens in het evolutieproces ‘fouten’ in de voedselkeuze maakten zullen zich daarmee snel hebben uitgeschakeld voor deelname aan het mogelijk maken van volgende generaties. We kunnen misschien dus iets leren van het
wolvendieet. Een ander argument is dat onderbouwing van bepaalde keuzes in de hedendaagse hondenvoeding regelmatig gezocht wordt in echte of vermeende kenmerken van wolvenvoeding in de natuur.

Wat eten wolven?
Wolven komen voor in heel Noord Amerika, grote delen van Noord Azië. In Europa zijn ze in zeer veel landen te vinden onder meer Polen, Finland, Italië, Spanje en Portugal. De lijst is verre van compleet maar ik beperk me even tot de landen waarin recent gepubliceerde studies naar het voedsel van de wolf hebben plaatsgevonden. Het is niet verwonderlijk dat er verschillen zijn in voedselkeuze maar er zijn veel overeenkomsten tussen de gebieden. Grote prooidieren zoals hertachtigen hebben de voorkeur. In Noord Amerika zijn de eland (? >600 kg), het edelhert, het rendier, de muskusos en het witstaarthert favoriet maar oook de bizon wordt niet uit de weg gegaan. In Europa behoort het edelhert ook tot de favorieten. Belangrijke kleinere prooidieren zijn in Noord Amerika de bever en bergschapen. Een studie uit Alaska toont aan dat in een bepaald gebied ook de otter regelmatig ten prooi valt aan wolven. In Europa behoren de ree en de gems tot de kleinere prooidieren. In veel gebieden is het wilde zwijn een belangrijk prooidier. Wolven dragen bij aan het gezond houden van de populaties prooidieren. Veel
veldstudies laten zien dat wolven vooral de jonge of
juist oude dieren uitselecteren. Wanneer volwassen
dieren gevangen worden toont bestudering van prooiresten aan dat deze dieren vaak in slechte
conditie zijn door parasitaire besmetting, infectiezieken en/of uithongering. Wanneer er voldoende wild aanwezig is in een gebied heeft vee weinig te vrezen van de aanwezigheid van wolven. Een Italiaans onderzoek in drie verschillende gebieden vond dat gemiddeld ongeveer vijf procent van het totale prooienpakket bestond uit vee. Dit soort geruststellende statistiek is waarschijnlijk echter niet
besteed aan de boer die zojuist zijn favoriete koe of schaap is kwijtgeraakt. Heel anders wordt de situatie wanneer er vrijwel geen wild beschikbaar is in een
bepaald gebied. In Noord Portugal komen kleine groepen wolven voor die uitsluitend leven van vee. In dit bergachtige gebeid wordt het vee zeer extensief gehouden en wolven jagen op geiten. Hierbij hebben ze een voorkeur voor de heel grote kudden. Misschien dat dit te maken heeft met de kans om betrapt te worden door de herder. Daar waar paarden aanwezig zijn hebben deze de voorkeur van wolven wat aardig aansluit bij de eerder beschreven preferentie voor grote prooien.

De wolf als viseter.
Ondanks zijn voorkeur voor grotere prooidieren is de wolf opportunistisch genoeg om ook gebruik te maken van andere prooisoorten wanneer de gelegenheid zich voordoet. Vogels, hazen en zelfs muizen worden dan niet met rust gelaten. In het Canadese Brits Colombia jagen wolven in de paaitijd van zalmen op de dan eenvoudig te vangen paaiende dieren. Dit is een aantrekkelijke mogelijkheid voor wolven omdat hier een hoge opbrengst gepaard gaat me t een laag risico. Een
uitgeputte zalm kan nu eenmaal minder schade doen aan een wolf dan een geïrriteerde eland. Individuele wolven wisten gedurende de waarnemingsperiode gemiddeld 21 zalmen per uur te verschalken. Vreemd genoeg werden van de gevangen zalmen vrijwel uitsluitend de koppen gegeten en bleef de rest liggen. Voor dit merkwaardige gedrag worden twee verklaringen gegeven. Het zou kunnen zijn dat de wolven selecteren op de aanwezigheid van een pecifiek vetzuur uit de ? -3 vetzuurgroep welke belangrijk is voor het functioneren van het zenuwstelsel. Zowel oogweefsel als hersenweefsel van zalm is rijk aan dit type vetzuur. Het is echter nog maar de vraag is of het betreffende vetzuur echt via de voeding moet worden aangevoerd, met andere woorden of het echt essentieel is. Ook moeten de meeste wolvenpopulaties het zonder een dergelijke vetzuurbron stellen. Dit maakt deze verklaring enigszins onwaarschijnlijk. Een andere verklaring is dat carnivoren bij hun voedselkeuze het risico op een parasitaire besmetting zo laag mogelijk te houden. Zalm kan besmet zijn met een wormpje die weer gastheer kan zijn van een schadelijke bacterie die ‘salmon fever’ kan veroorzaken. De verschijnselen van deze aandoening lijken op een Parvo besmetting. Van alle delen van de zalm blijkt de kop de laagste besmettingskans te geven.
Laatst gewijzigd door Lizzy op vr 26 nov 2004, 15:54, 1 keer totaal gewijzigd.
Door Lizzy
#212199
Deel 2:

Voorkeur voor prooionderdelen:
Je hoort en leest wel eens dat wolven beginnen met de ingewanden van hun prooi om op die
manier de beschikking te krijgen over half verteerde plantbestanddelen. Een nogal
onwaarschijnlijke argumentatie. Tekort aan energie, honger, is ook bij wolven de drijvende
kracht achter activiteiten om voedsel te verwerven. En dan zouden ze na een inspannende
jacht beginnen met het eten van de onderdelen van de prooi met de laagste energie-inhoud?
Los daarvan als ze al iets van planten nodig hebben, wat twijfelachtig is, dan kunnen ze dat
wel halen uit het zeer kleine beetje plantenmateriaal wat ze rechtstreeks opnemen. Bedenk
hierbij ook dat half verteerd betekent dat de best verteerbare delen al zijn opgenomen, half
verteerde plantbestanddelen bevatten juist de onderdelen van de plant die zelfs voor de
specialist, de planteneter, moeilijk verteerbaar zijn. Dus wat heeft de wolf te winnen bij
opname hiervan?
Nu blijkt uit een recente uitgebreide studie in het Yellowstone park wel degelijk dat wolven
bij het eten van hun prooi beginnen met de ingewanden. Er zijn echter wel aannemelijker
verklaringen voor een dergelijke voorkeur. Een bek met scherpe tanden heeft niet zoveel grip
op de strakgespannen huid om de spieren van bijvoorbeeld schouder en bil. De veel
plooirijker buikwand biedt veel meer mogelijkheden voor aangrijpen en het is dus begrijpelijk
dat daar begonnen wordt om bij de inhoud van de prooi te komen. Logisch dat je dan eerst bij
de organen in de buikholte terechtkomt. Een andere goede reden om bij de ingewanden te
beginnen is dat zich rondom het darmpakket en de nieren nogal wat vetweefsel bevindt. De
toonaangevende en vermoedelijk meest geciteerde wolvenonderzoeker Mech rapporteert
verschillende waarnemingen die het belang van dat vet ondersteunen. In een geval bleek de
maaginhoud van een gedode wolf volledig uit vet afkomstig uit de buikholte van een kort
daarvoor gedode prooi te bestaan.
Bij uitblijven van verstoring of andere bijzondere omstandigheden wordt vaak de hele prooi
opgegeten. Het eerder genoemde onderzoek in Yellowstone geeft aan in welke volgorde dat
gebeurt. Wanneer echter grotere groepen wolven met een karkas bezig zijn is deze volgorde
slecht waarneembaar. Nadat de organen zijn gegeten worden de grote spieren in de schouder
en achterhand opgegeten. Vervolgens worden de kleinere spieren verbonden aan huid en
skelet aangepakt. De laatst gegeten delen zijn de huid en hersenen zodat bij volledige
consumptie alleen het skelet, de maaginhoud en haar overblijft. Uit onderzoek van
wolvenuitwerpselen blijkt dat in het proces ook een hoeveelheid bot wordt opgenomen.
Voedsel en energieopname
Omdat in het kader van wildbeheer er belang aan wordt gehecht de invloed van roofdieren op
populaties andere dieren te kennen is er veel bekend over de aantallen en soorten dieren die
ten prooi vallen aan groepen of individuele wolven. Vanuit voedingsoogpunt is dit niet zo
interessant. Je wilt weten hoeveel een wolf gemiddeld consumeert. Dat vergt uitgebreidere
waarnemingen, je moet dan al de gewichten weten van de prooidieren en hoeveel er van
gegeten wordt. Uit dit soort onderzoek komt naar voren dat wolven over het gehele jaar ruim
vier tot zes kilo prooi per dag eten. Als de kans zich voordoet zijn piekopnamen van meer dan
twaalf kilo mogelijk maar dan wordt er de volgende dag beslist niet gegeten.
Wolven met overgewicht kom je in de natuur niet tegen dus je mag aannemen dat de
gemiddelde opname de energiebehoefte dekt. Het lijkt dan een aardige aanpak om vanuit de
opname de behoefte af te leiden maar een probleem is dat er bij de cijfers over opname geen
gegevens staan over het energiegehalte per kilo prooi. Ook zijn de gewichten van de wolven
die de prooi eten niet exact bekend. Er moeten dus een paar aannames worden gedaan.
Vanwege de variatie in gewichten blijft het kiezen van een gemiddeld wolvengewicht altijd
discutabel maar een gemiddelde van 35 kilo lijkt redelijk. Hoewel wolven meer eten van de
prooi dan het spierweefsel (vlees) alleen ben ik voor uitgegaan van het energiegehalte in
hertenvlees (5 MJ ME/ kilovlees) zoals de Amerikaanse voedseldatabank die aangeeft.
Organen hebben vaak een wat lager energiegehalte dan spierweefsel en vet een hoger dus een
tussenwaarde voor het totaal is een te verdedigen keus. Uitgaande van een gemiddelde
opname per dag van 5,5 kilo prooi is de gemiddelde energieopname per dag:
5,5 kilo x 5MJ ME = 27,5 MJ ME
(MJ ME = Megajoule Metaboliseerbare energie, zie ook de artikelen in de twee voorgaande
nummers)
In hondentermen: dit komt neer op de energiehoeveelheid in 1,7 kilo gemiddeld hondenvoer.
Om nog beter te kunnen vergelijken is het aardig om de energiebehoefte van een normaal
functionerende hond van 35 kilo te berekenen. Hiervoor gebruik ik de in voorgaande artikelen
toegelichte formule voor onderhoud (het niveau waarop een normaal functionerende niet
drachtige of melkgevende hond op gewicht blijft = ‘M’).
M = 460kJ x 35kg0,75 = 6907 kilojoule = 6,9 MJ
Uit bovenstaande berekeningen kunnen we concluderen dat een wolf in de vrije natuur vier
keer zoveel energie gebruikt als zijn gedomesticeerde verwant. De vergelijking is niet
helemaal eerlijk. In de gemiddelde voeropname zit ook het voer dat aan de welpen wordt
gegeven. Jonge wolven zijn nog in de groei terwijl in een koppel ook drachtige of lacterende
teven kunnen zitten. Voeg daarbij de enorme afstanden die wolven moeten afleggen en de
lage wintertemperaturen in gebieden waar wolven leven en je hebt een deel van het verschil
verklaard.

Andere voedingsstoffen in de prooi:
Wolven eten, zoals alle dieren, naar energiebehoefte. Maar voedsel levert naast energie ook
voedingsstoffen voor andere doeleinden. Uit het functioneren van wolven in de vrije natuur
kun je afleiden dat prooien in al het nodige voorzien maar er valt nog wel een kanttekening te
maken. Carnivoor wordt te makkelijk vertaald als vleeseter en dat kan vervelende gevolgen
hebben wanneer dit zondermeer wordt toegepast bij de voeding. In onderstaande tabel heb ik
een paar gehalten in vlees, waaronder hertenvlees afgezet tegen de norm die de AAFCO
(American Association of Feed Control Officials) hanteert voor goed samengesteld
hondenvoer geschikt voor melkgevende honden. Omdat er een veiligheidsmarge in zit is de
norm vrij ruim. De gehalten in de voedermiddelen komen uit de Amerikaanse
voedseldatabank (USDA food database). De gewenste gehalten in het voedingsmiddel zijn
uitgedrukt per 1 MJ energie. Op deze manier kun je voeders met verschillende
energiege halten toch prima met elkaar vergelijken.
Tabel: Gehalten in enkele dierlijke producten (USDA, 2004) en de AAFCO-normen
(AAFCO, 2004) voor gehalten in hondenvoer geschikt voor lacterende dieren.
gram eiwit/ 1 MJ milligram Calcium/ 1 MJ milligram ijzer/ 1 MJ
Norm AAFCO 15 (100)1 693 (100) 5,5 (100)
Hertenvlees 46 (307) 10 (1,4) 6,8 (124)
Mager rundvlees 33 (220) 42 (6 ) 2,4 (44)
Rauwe pens 34 (227) 194 (28) 1,7 (31)
1 het cursieve getal tussen haakjes geeft het percentage van de norm aan
Uit de tabel blijkt dat het voedsel van de wolf zeer ruim voorziet in de eiwitbehoefte. Voor
diegenen die hoge eiwitgehalten in hondenvoer bezwaarlijk vinden toch wel iets om over na
te denken. De wilde voorouder van onze hond doet het er prima op.
Met vlees en trouwens ook niet met organen wordt de calciumbehoefte lang niet gedekt. Het
afknagen van de botten van prooien speelt vermoedelijk een belangrijke rol in de
calciumvoorziening van wolven.
Zelfs op basis van uitsluitend hertenvlees lijkt de ijzervoorziening van wolven geen probleem.
Omdat ze ook het bloed van hun prooidieren opnemen is de ijzervoorziening in werkelijkheid
vermoedelijk nog een stuk beter. Bij het gebruik van vlees van gedomesticeerde dieren blijft
voor de hondeneigenaar ijzer wel een punt van aandacht.
Meer gegevens over de samenstelling van de prooi in het wild kunnen misschien helpen
bovenstaande inzichten te verfijnen. We moeten echter goed bedenken dat het onderzoek naar
de wolf in het wild er op gericht is de soort te behouden in het wild. Onderzoek waar de
hondeneigenaar of de houder van wolven in gevangenschap iets aan zouden hebben heeft
vanuit dat perspectief een lage prioriteit.
Door Lizzy
#212200
Deel 3:

Wolven en hondenvoeding:
In het voorgaande heb ik al een paar relaties gelegd tussen het voedsel van de wolf in het wild
en de voeding van honden. We hebben gezien dat wolven in staat zijn om grote volumes op te
nemen. Het voedsel is bijna voor 100% van dierlijke oorsprong en bevat daardoor ook vrijwel
geen koolhydraten. Omdat prooidieren over het algemeen vrij weinig vet bevatten zijn wolven
voor hun energievoorziening voor een groot deel aangewezen op eiwit als energiebron.
Zonder opname van bot lijkt de calciumvoorziening en mogelijk die van enkele andere
mineralen in het gedrang te komen.
Toch moeten we oppassen al te directe relaties te gaan leggen. Tussen de wolf en zijn
gedomesticeerde afstammeling zit wel 12.000 jaar domesticatiegeschiedenis. In die vele
generaties omspannende periode is de huishond aangepast aan datgene wat de mens he m
aanbood en dat is vaak geen hoogwaardig dierlijk eiwit geweest. Het feit dat de wolf
hoofdzakelijk op dierlijk materiaal leeft is ook nog geen bewijs dat het niet anders kan. Er zijn
in de literatuur ook wel gevallen bekend van wolven in de nabijheid van steden en dorpen die
voor een deel op afval leven. Kortom er valt nog wel wat uit te zoeken. In een volgend artikel
wil ik eens kijken naar de voeding van verwilderde honden en het ultieme voorbeeld hiervan:
de dingo. Ook zal aandacht besteed worden aan de voeding in het wild van enkele verwanten
uit de familie van de hondachtigen.
En Roodkapje?
De aanval van de wolf op Roodkapje is hoogst waarschijnlijk toch te wijten geweest aan
menselijk gedrag. Daar waar voldoende wild aanwezig is zullen wolven zich zelden
vergrijpen aan vee en al helemaal niet aan mensen. Alternatief voedsel voor de wolf moet dus
erg schaars zijn geweest en dat is vrijwel altijd de schuld van de mens.
Van Roodkapje zelf weten we niet zoveel. Ze moet een bijzondere oogaandoening gehad
hebben. “Grootmoeder wat heb je een hoop gezichtshaar” komt niet in het welbekende rijtje
opmerkingen voor. Ik schat haar op een jaar of acht en ze zal 25 kilo kunnen hebben
gewogen. Wolven eten maximaal een goede 12 kilo in een keer. Het volledig verslinden van
zowel grootmoeder als haar kleindochter was echt onmogelijk. Dit maakt duidelijk dat het
hier echt om een sprookje gaat. Laten we het daar maar op houden. Sprookjes worden er al
genoeg verteld als het om hondenvoeding gaat.

Tjalling Huisman
Opleiding Diermanagement
Van Hall Instituut
PB 1524
8901 BV Leeuwarden
Door Lizzy
#212203
Goed. Einde artikel en gelijk alvast de eerste opmerking van mij (ik moet het artikel nogmaals zorgvuldig lezen):

En wel over het eten van de kop van de zalm. Volgens mij is de verklaring heel simpel. Er is een overvloed aan zalm. Maar de wolf (en ook hond) vindt de kop van elke vis gewoon het allerlekkerste onderdeel. En daarom eet hij de kop en laat de rest liggen (als hij honger zou hebben en het was de laatste aanwezige zalm, dan zou hij de rest ook opeten. Ik maak dit op uit het eigen gedrag van mijn honden. Zij vinden de kop van de vis het allerlekkerst en bij ontbreken van honger/trek laten ze gerust de rest van de vis liggen.

Overigens is het geen bacterie maar een parasiet waarmee de zalm besmet kan zijn. En dit is dan weer alleen de zalm uit de pacific. Dus ik geloof er niks van dat de wolf om de reden van parasieten de rest van het lijf laat liggen.

Die van de vetzuren gaat in mijn ogen ook niet op want de hele vis bevat veel vetzuren. Ook zijn lijf en organen.
Laatst gewijzigd door Lizzy op vr 26 nov 2004, 15:58, 1 keer totaal gewijzigd.
Door oebaya
#212858
Lizzy schreef: Goed. Einde artikel en gelijk alvast de eerste opmerking van mij (ik moet het artikel nogmaals zorgvuldig lezen):

En wel over het eten van de kop van de zalm. Volgens mij is de verklaring heel simpel. Er is een overvloed aan zalm. Maar de wolf (en ook hond) vindt de kop van elke vis gewoon het allerlekkerste onderdeel. En daarom eet hij de kop en laat de rest liggen (als hij honger zou hebben en het was de laatste aanwezige zalm, dan zou hij de rest ook opeten. Ik maak dit op uit het eigen gedrag van mijn honden. Zij vinden de kop van de vis het allerlekkerst en bij ontbreken van honger/trek laten ze gerust de rest van de vis liggen.

Overigens is het geen bacterie maar een parasiet waarmee de zalm besmet kan zijn. En dit is dan weer alleen de zalm uit de pacific. Dus ik geloof er niks van dat de wolf om de reden van parasieten de rest van het lijf laat liggen.

Die van de vetzuren gaat in mijn ogen ook niet op want de hele vis bevat veel vetzuren. Ook zijn lijf en organen.
Je zegt het zelf: je moet het hele artikel nog eens goed lezen. Nou, die zalm etende wolven zitten in Brits Columbia en daar gaat het om zalmen uit de Pacific. In heel Canada gelden die zalmen uit de Pacific als het beste wat er is op zalmgebied.
De auteur verwerpt ook zelf al dat de wolven zalm zouden eten om de nodige vetzuren binnen te krijgen.
Dat je eigen honden liefst alleen de koppen eten zou een overgebleven instinct kunnen zijn. Andere verklaring voor de voorkeur voor de kop: bevat geen gevaarlijke graten, dus het minst risicovolle stuk van de vis voor de wolven.
gr.
Nicolette
Door Lizzy
#212876
Nou, moet je toch zo'n kop eens van dichtbij inspecteren hoor Nicolette. Graten te over ;). Ik denk nog steeds dat de kop gewoon het lekkerste gedeelte is. Ze eten hier eerst de kop, daarna de rest van de vis. Dus ook om die reden denk ik niet dat 'gevaarlijke graten' er iets mee te maken hebben. Ik geloof trouwens ook niet in gevaarlijke graten. Maar goed, het is verder geen kritiek, het is gewoon mijn idee erover.
Laatst gewijzigd door Lizzy op za 27 nov 2004, 10:27, 1 keer totaal gewijzigd.
Door Lizzy
#212887
Dit is trouwens ook wel een interessante!
Voor diegenen die hoge eiwitgehalten in hondenvoer bezwaarlijk vinden toch wel iets om over na te denken. De wilde voorouder van onze hond doet het er prima op
We hadden het hier laatst nog over in het menu van onze aankomende pup: "Wanneer geef je teveel eiwit...?".
Door Lizzy
#213087
harns49 schreef: Hoe zit het met het ijzer gehalte dan? Moeten we extra ijzer toevoegen?
Op grond van dit artikel ga ik beslist geen extra ijzer toe dienen! Ik neem zelf ook geen extra ijzer.

In de volgende voedingsmiddelen zit ijzer: volle granen, oesters, asperges, prei, peterselie, aardappelen, kool, peulvruchten, kersen, rood vlees.

Tabelletje:

Voedingsmiddel IJzergehalte
(mg per 100 gram)
varkenslever 22,0
rauwe eierdooier 11,6
varkensniertjes 10,0
rundslever 7,2
kalfslever 7,0
gekookte mosselen 6,9
oesters 5,8
sardines in tomatensaus (blik) 5,6
paardenvlees 4,8

Andere bronnen Voedingsmiddel IJzergehalte
(mg per 100 gram)

• Groenten
peterselie 10,0
kervel 6,0
gekookte tuinbonen 5,0

• Fruit
gedroogde abrikozen 4,0
gedroogde vijgen 3,3
gedroogde pruimen 2,9

• Noten en zaden
pistachenoten 7,3
zonnebloempitten 7,0
amandelnoten 4,0
hazelnoten 4,0
walnoten 3,0
Door Lizzy
#213100
In "Nutrition Requirements of Dogs" staat dit:

"1.32 mg dietary iron per kilogram of body weight per day should meet the needs of puppies, adult dogs, or anemic dogs that are sythesizing hemoglobin"

en

"On the basis of the available experimental data, it is proposed that a concentration of 8.7 mg iron per 1,000 kcal dietary metabolized energy will meet the minimum requirements of normal dogs".
 Terug naar “Vragen, Problemen en Discussie BARF”

Barfplaats wordt gesponsord door